डायबेटीस निदान की षडयंत्र

डायबेटीस चे बरेच प्रकार आहेत . त्यातील महत्वाचे दोन प्रकार म्हणजे प्रकार १ व प्रकार २. प्रकार १ मध्ये आपल्या स्वादुपिंड किंवा प्यानक्रीयास ह्या अवयवात तयार होणारे इन्सुलिन हे हार्मोन तयार होत नाही किंवा अतिशय थोड्या प्रमाणात तयार होते . ह्याची कारणे अनेक असू शकतात . मुख्य दोष हा इन्सुलिन ची कमतरता हा असतो . त्यामुळे रक्तातील साखरेचे प्रमाण हे अतिशय जास्त वाढते . ग्लूको मीटर वर मोजल्या जाणार नाही एवढी शुगर वाढू शकते . बरेचदा दवाखान्यात भरती करावे लागण्या इतकी तब्येत खराब होते व तेव्हा डॉक्टर डायबेटीस झाला आहे असे सांगतात . बरेचदा लहान वयात होणारा डायबेटीस हा प्रकार १ चा डायबेटीस किंवा इन्सुलिन कमतरते मुले होणारा डायबेटीस असतो . अशा मधुमेहींना इन्सुलिन द्यावे लागते . अशा प्रकार १ च्या मधुमेहींची संख्या तशी कमी असते .

आता आपण कॉमन असलेल्या प्रकार  २ डायबेटीस कडे बघू . हा मधुमेह  शरीरात हळूहळू तयार होतो . हा मधुमेह होण्याचीही बरीच कारणे आहेत . त्यापैकी काही कारणे टाळता येण्यासारखी आहेत . जसे शारीरिक व्यायामाचा अभाव किंवा वाढलेले वजन. हा डायबेटीस आजार म्हणून प्रकार १ पेक्षा बराच वेगळा आहे . ह्या आजाराचे टप्पे आहेत . ह्या आजारात इन्सुलिन हार्मोन च्या क्रियेला शरीरातील पेशी विरोध करतात . ही आजारातील पहिला टप्पा . शारीरिक व्यायाम  न झाल्यास किंवा वजन वाढल्यास असे होण्यास सुरुवात होऊ शकते . ह्या टप्प्यात शुगर वाढत नाही किंवा काही लक्षणेही दिसत नाहीत . होर्मोन च्या पातळीवर मात्र काही बदल दिसू शकतात . काही लोकांमध्ये ह्या टप्प्यात इन्सुलिनचे प्रमाण जास्त असल्याचे सुद्धा दिसू शकते . शरीराचा इंसुलीनच्या कामाला विरोध असल्यामुळे शरीर जास्त इन्सुलिन बनवून साखर नियंत्रणात ठेवण्याचा प्रयत्न करते . काही काळासाठी शरीर ह्यात यशस्वी होते पण जसा जसा वेळ जातो तसे इंसुलीनला विरोध वाढत जातो व साखरेवरचे इन्सुलिनचे नियंत्रण कमी पडायला लागते . अशा काळात शरीरात इन्सुलिन तर असते पण साखरेचे प्रमाण सामान्य पातळीपेक्षा जास्त असते. ह्याला प्रि-डायबेटीस किंवा डायबेटीस च्या आधीचा टप्पा म्हणतात . अमेरिकन डायबेटीस असोसिएशन ह्या संस्थेने  उपाशीपोटी किंवा फास्तिंग साखर १०० मिग्रा /देसिलीतर  ते १२५ मिग्रा/डेली अशी असल्यास  त्याला प्रि-डायबेटीस म्हटले आहे . तुमची फास्तिंग शुगर ह्या पातळीमध्ये असल्यास तुम्हाला डायबेटीस नसून डायबेटीस असण्याचा धोका आहे असे समजावे . ह्या पातळीवर डॉक्टर तुम्हाला डायबेटीस चे औषध देत नाहीत . जर उपाशीपोटी केलेली शुगर ची पातळी १२६ किंवा जास्त असेल तर त्याला डायबेटीस ची पातळी म्हणतात . हा आजाराचा पुढचा टप्पा आहे . शरीरातील इंसुलीनला विरोध सुरूच असतो व स्वादुपिंड थकून इन्सुलिनचे प्रमाण हळूहळू कमी व्हायला लागते . अशा वेळी साखरेचे प्रमाण झपाट्याने वाढायला लागते . ह्या वेळी डायबेटीस ची लक्षणे दिसत नाहीत पण साखर वाढलेली सापडते . अशा वेळी जेवणानंतर केलेली शुगर किंवा ग्लुकोज पिल्यानंतर दोन तासांनी केलेली शुगर ची पातळी २०० पेक्षा जास्त आढळते . डॉक्टर अशा टप्या मध्ये इंसुलीनला विरोध कमी करणारी मेटफोर्मीन नावाचे औषध व गरजेनुसार इन्सुलिन वाढवणारी औषधे देतात . ही औषधे गोळीच्या स्वरुपात असतात . जसा मधुमेह जुना होत जातो तसे ह्या औषधांचा प्रभाव कमी पडत जातो व शरीरातील इन्सुलिनचे प्रमाण खूपच कमी होते व काही रुग्णांना इन्सुलिन सुरु करावे लागते . हा आजारातील पुढचा टप्पा .

आपण प्रकार २ च्या मधुमेहाचे टप्पे पहिले . गेल्या काही दशकांमध्ये डायबेटीस व मुख्य म्हणजे प्रकार २ डायबेटीस बद्दल आपल्याला थोडे जास्त कळले आहे . हा डायबेटीस कसा होतो व कसा वाढतो ,ह्याचे शरीरावर काय परिणाम होतात आणि त्यांचा उपाय व प्रतिबंध कसा करायचा ह्याचा बराच अभ्यास झाला आहे आणि होतो आहे . त्यामुळे नवीन नवीन माहिती समोर येणे व उपचारामध्ये बदल घडणे अनिवार्य आहे . काही नवीन बदल हे क्रांतिकारी हरतात तर काही औषधे कधीतरी बंद करावी लागतात . भारतातील बहुतांश डॉक्टर हे आधुनिक उपचारातील बदल समजून घेऊन योग्य उपचार करण्यास समर्थ आहे असे माझे मत आहे . पण काही लोक माहिती चुकीच्या पद्धतीने पसरवून भीती वाढवतात . प्रि- डायबेटीस  हा डायबेटीस नसून त्याच्या आधीचा टप्पा आहे . उपाशीपोटी केलेली शुगर १०० ते १२५ असल्यास आपण त्याला प्रि-डायबेटीस म्हणतो . ह्या टप्प्याचे महत्व असे आहे कि वजनाच्या साधारणतः ७ % वजन कमी केल्यास किंवा नियमित ३० मिनिटे व्यायाम केल्यास डायबेटीस होण्याचा धोका कमी होतो . ह्या टप्यात कोणतेही डॉक्टर औषध देत नाहीत . आहार , वजन व व्यायामाबाबत सल्ला देतात . आजाराच्या ह्या टप्यात तुम्हाला निरोगी होण्याची संधी असते .एकदा हा टप्पा पार झाला की ती संधी कमी होत जाते आणि औषध घ्यावे लागते . त्यामुळे ह्या टप्प्याचे निदान होणे हे फार्मा कंपन्यांच्या फायद्याचे नसून आपल्याच फायद्याचे आहे . आणि आपण त्याचा फायदा करून घ्यावा असे माझे मत आहे .

डायबेटीस चे निदान हे फक्त साखरेच्या आकड्यावरून होते असा एक समज ह्या सोशल मेडिया वरील संदेशात झालेला दिसतो . हा लेख वाचल्यावर तो समज दृढ होऊ नये म्हणून हे छोटेसे स्पष्टीकरण . साखर खूप वाढली असल्यास डायबेटीस चे निदान सोपे असते . पण जेव्हा साखर थोड्या प्रमाणात वाढते तेव्हा डॉक्टर डायबेटीस ची काही लक्षणे आहेत का हे सुद्धा बघतात . साखरेच्या पातळीशिवाय ग्लुकोज पिल्यानंतर रक्तातील साखर तपासून बघणे म्हणजेच glucose tolerance test सुद्धा करू शकतात . ह्याशिवाय हिमोग्लोबिन एच बी ए १ सी  नावाची तपासणी सुद्धा डायबेटीस च्या निदानात मदत करू शकते . ह्या तपासण्यांचे निकाल पण संदिग्ध आल्यास डॉक्टर काही महिन्यानंतर पुन्हा तपासण्या करण्यास सांगतात . डायबेटीस म्हणजे फक्त शुगर लेवल नसून आपले वजन , आहार आणि जीवनशैली ह्या सगळ्यांचा परिपाक आहे .

शेवटी डायबेटीस चा उपचार औषधे घेऊन करून घ्यायचा की नाही हा एक प्रश्न आहे . बरीचशी मंडळी वेगवेगळे उपाय सांगून डायबेटीस असलेल्यांकडून पैसे लुबाडत असतात. अशा वेळी फार्मा कंपन्यांपेक्षा औषधे व कुठलाही योग्य उपचार न देता पैसा लुबाडणारी मंडळी ही मला धोकादायक वाटतात .