लठ्ठपणा आणि जीवनशैलीचे आजार ह्यांचा संबंध फार घनिष्ट आहे. डायबेटीस, उच्च रक्तदाब, हृदयरोग ह्या सगळ्यांसाठी धोकादायक असलेले जीवनशैलीचे घटक आणि लठ्ठपणासाठी धोकादायक घटक सारखेच आहेत. चुकीचा आहार, व्यायामाचा अभाव, बैठी जीवनशैली , अपुरी झोप, अखंड ताणताणाव इत्यादी महत्वाचे धोक्याचे घटक आहेत. लठ्ठपणा म्हणजेच वाढलेली चरबी ! ही कधी कधी दिसते तर कधी अदृश्य (म्हणजे पोटात लपलेली )असते . ही वाढलेली चरबी जीवनशैलीचे आजार होण्यासाठी मोठा हातभार लावते. चरबी ही फक्त उर्जा साठवणारी पेशी नाही. चरबी हा एक अवयव आहे. शरीरातील हार्मोन आणि रसायनांवर ती परिणाम करते. यातूनच बिपी वाढते, इंसुलीनला प्रतिकार निर्माण होतो. डायबेटीस व हृदयरोग होण्याचा धोका वाढतो. शरीरातील चरबी (मुख्य म्हणजे पोटातील अवयवांमध्ये जमा झालेली चरबी) कमी झाली की ह्या सगळ्या बाबतीत सुधारणा दिसते. डॉ रॉय टेलर ह्यांच्या युके मधील प्रयोगात १५ टक्के वजन कमी झाल्यावर लोकांचे बिपि आणि डायबेटीस औषधांशिवाय नियंत्रणात आल्याचे दिसले होते.
जीवनशैलीचे हे घटक आपला लठ्ठपणाचा आणि आजारांचा धोका वाढवतात. हे एखाद्या चोरीसारखे असते. घर जर वस्तीपासून दूर असेल, अंधाऱ्या ठिकाणी असेल, घराला बराच काळ कुलूप असेल , कुलूप कमकुवत असेल तर अशा ठिकाणी चोरी होण्याची शक्यता जास्त असते. चोरी जरी चोरच करत असले तरी कुठल्या घरी चोरी होईल हे घरफोडी कुठे सोपी आहे यावरून ठरते. आपल्या आरोग्याचेही असेच आहे. आपली जनुकीय व शारीरिक रचना आजार होण्यासाठी महत्वाची असली तरी आपल्या जीवनशैलीतले धोक्याचे घटक आपल्याला आजार होईल की नाही हे ठरवतात. एकदा चोरी झाली की आपण चोरी का झाली ह्याचा विचार करून कमकुवत दुवे शोधून ते मजबूत करतो. सुरक्षिततेचे अधिक उपाय वापरतो व घर अधिक सुरक्षित करतो. आरोग्याच्या बाबतीत सुद्धा हेच आहे. आपल्या पोटातील चरबी वाढली किंवा जीवनशैलीचा आजार झाला तर आपल्या जीवनशैलीत कमकुवत दुवे शोधायचे. पण त्यासोबतच इतर दुवे अधिक मजबूत करायचे. उदा: एखाद्याची शारीरिक हालचाल कमी असेल व तेच लठ्ठपणाचे कारण असेल तर आपण शारीरिक हालचाल वाढवणे योग्य. सोबतच व्यायाम करणे, आहाराचा उपचार म्हणून वापर करणे आणि झोप सुधारणे हे सगळे केल्यास लठ्ठपणा लवकर बरा होतो व इतर आजार टळतात. आपल्या नाकातोंडाशी पाणी आल्यावर आपण आपल्याला उपलब्ध सगळे उपाय आपण वापरायला हवेत.
(येत्या आरोग्यज्ञानेश्वरी मधील थोडासा भाग. हे चित्र जीवनशैलीचे आजार सोप्या पद्धतीने समजाऊन सांगण्याचा प्रयत्न आहे )
चित्रकला: माझे वडील ,चित्तरंजन हिंगणे
डॉ विनायक हिंगणे
